1. Luật Luật sư 2006 sửa đổi, bổ sung 2012, 2015;
2. Bộ luật Dân sự 2015;
3. Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.
Khoản 2 Điều 22 Luật Luật sư năm 2006 sửa đổi, bổ sung 2012, 2015 quy định luật sư tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện hoặc là người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nguyên đơn, bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong các vụ án về tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính, việc về yêu cầu dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động và các vụ, việc khác theo quy định của pháp luật.
Luật sư được khách hàng ủy quyền thông qua văn bản do khách hàng lập, xác định phạm vi quyền và nghĩa vụ của luật sư trong tố tụng. Theo đó, luật sư có thể đại diện toàn bộ hoặc một phần quyền, nghĩa vụ của đương sự (ngoại trừ thay mặt đương sự tham gia tố tụng giải quyết vấn đề ly hôn). Tuy nhiên, mọi hành vi vượt quá phạm vi ủy quyền đều không có giá trị pháp lý. (Điều 138 Bộ luật Dân sự 2015; Điều 85, Điều 86 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015).
Với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, luật sư tham gia tố tụng với địa vị pháp lý độc lập. Luật sư sẽ tư vấn, hướng dẫn, hỗ trợ đương sự thực hiện quyền và nghĩa vụ nhưng không quyết định hay làm thay đương sự. Khi tham gia tố tụng, đương sự phải cùng với luật sư bảo vệ quyền lợi của mình trước Tòa án.
So với tư cách đại diện theo ủy quyền, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự có nhiều quyền hạn hơn trong tố tụng dân sự. Theo Điều 76 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 thì luật sư có các quyền và nghĩa vụ như:
- Tham gia tố tụng từ khi khởi kiện hoặc bất cứ giai đoạn nào trong quá trình tố tụng dân sự; thu thập và cung cấp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án;
- Nghiên cứu hồ sơ vụ án và được ghi chép, sao chụp những tài liệu cần thiết có trong hồ sơ vụ án để thực hiện việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự; tham gia phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải, tham gia phiên tòa và được quyền gửi bản luận cứ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự cho Tòa án để xem xét khi nghị án;
- Thay mặt đương sự yêu cầu thay đổi người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng khác theo quy định; giúp đương sự về mặt pháp lý liên quan đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ; trường hợp được đương sự ủy quyền thì thay mặt đương sự nhận giấy tờ, văn bản tố tụng mà Tòa án tống đạt hoặc thông báo và có trách nhiệm chuyển cho đương sự.
- Các quyền, nghĩa vụ quy định tại các khoản 1, 6, 16, 17, 18, 19 và 20 Điều 70 của Bộ luật này.
- Quyền, nghĩa vụ khác mà pháp luật có quy định.
Bên cạnh đó, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự phát huy kỹ năng của luật sư trong vụ án dân sự bằng cách sử dụng quyền hỏi các đương sự về vấn đề của mâu thuẫn vụ án để có được những câu trả lời theo hướng có lợi nhất cho khách hàng. Khi tranh luận, luật sư phân tích, lập luận, đưa ra những lí lẽ bảo vệ cho khách hàng của mình. Như vậy, nhờ sự hỗ trợ của luật sư mà khách hàng có thể trình bày hiệu quả nhất quan điểm có lợi cho mình khi giải quyết vụ án.
Tóm lại, dù với tư cách là người đại diện theo ủy quyền hay người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, luật sư đều đóng vai trò hỗ trợ pháp lý, giúp khách hàng thực hiện quyền và nghĩa vụ một cách hiệu quả. Sự tham gia của luật sư không chỉ giúp bảo vệ tốt hơn quyền lợi của đương sự mà còn góp phần nâng cao chất lượng hoạt động xét xử, đảm bảo tính khách quan và công bằng trong quá trình tố tụng.
